Tolunoğulları Devleti Türk valilerce Abbasi Devletince tayin edildikleri vilayetlerde Abbasi merkezi otoritesinin zayıflamasına müteakiben Türk milletinin karektterinde olan hürriyet ve istiklal ateşiyle kurulmuş ilk devlettir. (MERÇİL,2011) Şimdi detaylıca devletin kuruluşu ve bilimde ilişkisini incelemeye başlayalım.
Tolunoğulların adı eski Türkçede ay anlamına gelen tolun kelimesine karşılık gelmektedir(KALSIN,2020) Devletin kurucusu olan Ahmet .bin Tolunun kölelikten Mısır valiliğine sürecine uzanan macerası ilk bölümde üstünde sıklıkla durduğumuz Abbasi sarayında etkili olan Türk bürokratların etkisi ve özellikle kadınların evlilik yoluyla oluşturdukları siyasi nüfuz kanalının bir tezahürdür. Ahmet bin Tolunun öz babası Abbasi sarayına hizmet için getirilen kölelerden biriydi. Çok süre geçmeden babasının akıbetide diğer soydaşları gibi içinde bulunduğu sınıftan kolayca sıyrılarak halifenin taktirini kazanması ve özelikle askeri ve siyasi işlerde başarı sağlamasıyla hem kendi yerini halifenin yanında sağlamlaştırmış hem de oğlunun Bağdat şehrinde güzel bir eğitim almasına imkan sağlamıştır.(Kalsın ,2020)
Babası öldükten sonra babasının Abbasi sarayındaki görevlerini devam ettiren Ahmet Bin Tolunun hayatındaki ilk kırılma noktalarından biri annesinin Abbasi sarayındaki önemli bürokratlarından olan kendi gibi Türk asıllı Bayık beyle evlenmesi olacaktır. Nüfuz açısından çok önde gelen Bayık beyin Üvey oğlu olarak babasının nüfuzundan fazlaca faydalanan Ahmet Bin Tolun Bayık beyin Abbasi sarayında artan nüfuzundan rahatsız olan Halife ve çevresindekiler tarafından merkezden uzaklaşmak amacıyla Mısıra vali tayin edilmiştir.
Abbasi sarayındaki gücünün farkında olan Bayık bey merkezden uzaklaşmamak adına o zaman yönetim şekillerinde çok revaşta bir uygulama olan üvey oğlu Ahmet Bin Tolunu kendi yerine naib tayin ederek Mısır eyaletine göndermiştir.
Ahmet Bin Tolun Mısırdaki valilik sürecinde yaptığı ilk hamleler iç karışıklıklar ve nüfus yapısındaki homojen yapısı ile devletin Emevilerden devraldığı bir otorite sorunu vardı . Sorunun varlığını çok iyi gören Ahmet Bin Tolun ilk iş olarak Mısır fatihi Amr bin asın yaptırdığı camii restore ederek halkın gönlünü kazanmakta ilk adımını attı. devamında gelen Cami inşaatlarıyla beraber örgün eğitimin ve biliminde Mısırda temelini atmıştır. Abbasi Devletinin merkezi otoritesinin iyice azalması ve halktan gördüğü yoğun ilgiden cesaret alarak 868 yılında kendi adıyla tarihte alınacak devletini kurdu.