Karahanlı devletinin Tamgaç Buğra Han Medresesinin hem eğitim bilimi hem de topluma yararlarını başka şu kalemlerle maddelerce özetleyebilir.;
· Dünyada ilk kez enflasyon bazlı değeri devlet tarafından korunan ilk burslu eğitim sistemi karahanlı devletinde başlamıştır.
· Devlet tarafından verilen bu burstan yararlanmanın tek larttı öğrencinin Hanifi mezhebinden olmak zorunluğudur.
· Devlet Medrese inşa ederken çok yönlü hareket etmiş Kütüphaneden dinlenme odasına, yemekhaneden ,öğrenci yatakhanesine ve yakılacak odundan bahçe süslemelerine varana kadar ince düşünceli hareket etmiştir.
· Dünyada ilk burslu eğitimin yanında ilk yatılı eğitiminde ilk örnekleri karahanlı devletinde gözükmektedir.
· Devletin medresenin iç işlerinde serbest bıraktığı ve bunu kanunla koruduğu ilk devlet Karahanlılar devletidir. ( Koçoğlu/Aydemir 2021)
Farabi: Doğduğu kente adını veren Farabi 850’li yıllarda Türkistanda doğmuştur. Özelikle antik yunan felsefesiyle islam medeniyet felsefesinin bir sentezi ortaya çıkarmakla öne çıkan Farabi fizikten ,botaniğe müzikten siyasete kadar bilinen 180 den fazla eseri vardır. Biz bu konuda biraz filazod özelliğine değenecek olursak kendisi Aristo felsefesini o kadar iyi yorumlamıştır ki felsefe dünyasında Muailimi Sani ( ikinci öğretmen) olarak anılmıştır.
Eğitim bilimi konusunda en önde gelen isimlerden olan Farabi kendisinden başlayarak Osmanlının son dönemine gelene kadar modernize ve ekleme yapılan bir ekole sahiptir.( Akyüz 1982) Eğitim ve Öğretimi ilk defa birbirinden ayıran bilimsel bir metaforla yaklaşmış Eğitimde azim ve devamlılığı esas almış eğitimde ahlak ve bilim eğitimini öne çıkarmıştır. Toplum için Farabiye bir parantez açacak olursak Eğitimin toplumun her kademesi için önemli olduğunu toplumu eğitim bazında yüklediği sorumluluklar bazında ele alarak inceleyebiliriz.
· Farabi ilk basamakta ailenin eğitim ve yönetim sorumluluğunu aile reisi olarak tanımladığı babaya yüklemiştir. Babanın eğitimli olmasının aileye çok olumlu yansıyacağını savunmuştur.
· Öğrenci bazlı olarak sorumluluğu ve öğretmenin eğitim ve öğretim kalitesi ve bilgi yeterliğine bağlamış öğretmenin niteliği arttıkça öğrenci niteliğininde artacağını savunmuştur.
· Toplumun eğitim niteliğinide hükümdara yüklemiş ve bilge hükümdardan taraf olmuştur.(Akyüz 1982)
İbni Sina : 980 yılında İslamın Roması olarak adlandırlan Buhara şehrinde doğan İbni sina Şehri Buharanın bu şekilde anılmasına şüphesiz en çok katkı sağlayan bilim adamlarından olanlardan İbni sina Bilim dünyasında ününü hiç şüphesi ki tıp alanında yaptığı çalışmalarla kazanmış orta çağda bilim adamlarının ortak özelliği olarak sayılabilecek daha bir çok alanda nice eserler vermiştir. Tıp alanında ününü civardaki devlet büyüklerinin çaresiz hastalıklarını tedavi ederek sağlayan ibni sina bu sayede çok ciddi bir üne kavuşmuş vezirlik makamına kadar yükselmiştir.
Kendisi de siyasetle uğraşmasının Bilim faaliyetlerine sekte vurdurduğunun farkına varmış ve devrin hükümdarından affını isteyerek onun tahsis ettiği konağından kendini tıbbi ve diğer bilimsel alanlarındaki çalışmalarına yönelmiştir. Tıp alanında Dünya literatüründe şaheser olarak anılan fi-kanuni tıp adlı eseri İslam medeniyetlerinde 18.yy batı Medeniyetlerindeyse 17.yy sonuna kadar başucu kitabı olarak değer görmüştür. Felsefe alanında Farabiden esinlenen İbni Sinanın felsefedeki iktisat alanı izinden gittiği Farabi gibi Aristo felsefesi olmuş yaptığı şerh ve düzenlemelerle Farabiden sonra Mualimi sanis olarak eğitim ve felsefe dünyasında alına İbni Sina asıl tıp çalışmalarıyla Batıda Avicenca olarak ün salmıştır (Sayılı 1985)
Yusuf Has Hacip : 1016 yılında başkent Balasagun kentinde doğan Yusuf has hacip Bilim dünyasında ününü Türk dünyasının ilk siyasetnamesi olma özelliği taşıyan Kutadgu Bilig( Mutluluk veren bilgi ) adlı eserinin dönemin Hükümdarı Tamgaç Buğra Hana takdim eden Yusuf Has hacip eserinin çok takdir görmesiyle saray teşkilatında ulu hacip görevine yükseltilmiş hem hükümdarın üstündeki doğrudan etkisi hem de saygınlığı artmıştır. Bu dönemin öncüleri olan Farabi ve İbni Sinanın Bilim ve Felsefe çalışmalarından etkilenmiş onların izinden gitmeye çalışmıştır.
Kaşgarlı Mahmud: Kaynaklarda Kaşgar şehrinde doğduğuna dair net bir bilgi olmasa da her eserinde bu şehri övmesiyle ismi en çok bu şehirle yakıştırılmıştır. Kaşgarlı Mahmudun en önemli bilim çalışması hiç şüphesiz Divanı Lugatü Türktür. Asıl yazılış amacı Araplara Türkçenin noksan bir dil olmadığı göstermek ve öğretmek amacıyla kaleme alınan eser bilim ve toplum dünyasına yaptığı katkı olarak burayla sınırlı kalmamış Bilim Tarihimizde İlk Türk dil bilimcisi ve ayrıca Türk boylarının yaşayış yerlerini gösterdiği için ilk harita bilimcimiz olup Türk boylarının yaşayış tarzlarını ve adetleri hakkında bilgi verdiği için kendinden sonra gelecek olan Birunin Hindistanda yapacağı Antropolojik çalışmalara da ilham kaynağı olmuştur.
Ahmet Yesevi: İlk Türk mutasavvıfı ve tarikat lideri olan hoca Ahmet Yesevi Oğuz boylarına İslamiyeti benimseterek toplumumuzda derinden kök salmıştır. Kendi kurduğu Yesevilik tarikatı bu gün Türkistan coğrafyasında yaygın olarak mürid bulundurmakta olup, Anadolu Türkelrinin de dini inaç esaslarının ve mezhepsel hareketlerinin temelini atmıştır. Yazdığı eseri Divanı hikmet adlı eseriyle dinin temellerini ,peygamberlerin hayatını ,cennet cehennem kavramını açıklamış topluma öğretmek için çabalamıştır.
Edip Ahmet Yükneki: Hayatı hakkında fazla bilgiye sahip olunmayan Edip Ahmet Yüknekinin bilime katkısı incelendiğinde Atabetül Hakayık( hakikatin eşiği) olarak isimlendiren eserinde şiir türünü esas alarak konu olarak Ahmet Yeseviye benzer konulara değinmiş halkı dini yönden bilinçlendirmeye çalışmıştır.