Devlet Yönetimi Notları II
· Osmanlı Devletinde Hükümdarlık Alametleri
· Taht( Örgin)
· Otag( Çadır)
· Tuğ ( Sancak)
· Sikke ( Para)
· Alem( Bayrak)
· Hilat( Kaftan)
· Saray
· Cülus Bahşisi
· Hutbe
· Tabl ( Davul)
· Tuğra ( Mühür)
· Biat Töreni
· Kılıç Alayı
· Bayram Alayı
· Unvan ve Lakaplar
· Rika: Osmanlı devletinde Hükümdarın halktan aldıkları dilekçeye Rik’a denir. Rika aynı zamanda İcazetnamerde( Diploma ) kullanılan yazı türü anlamına da gelmektedir.
· Devlet Yazışmaları ve Belgeler
· Tuğra: İmza şeklinde olan padişah mührüdür. Divanda Nişancı tarafından Tevki ya da Nişan denilmiştir.
· Ferman: Padişahın her hangi bir konuda vermiş olduğu yazılı emirdir.
· Hattı Hümayun: Bizzat Hükümdar tarafından kaleme alınan yazılı emirdir.
· Kanunname: Osmanlı devletinde devlet yönetimi, veraset sistemi Protokol kuralları gibi birçok konuda padişah tarafından hazırlanan düzenlemelerin yasallaştırma sürecidir. Osmanlı devletinde İlk Kanunnameyi II. Mehmet düzenlemiştir.
· Berat: Bir tayin, Terfi veya muafiyetin verildiğinin gösteren üzerinde padişahın Tuğrası bulunan belge.
· Menşur: Hükümdarın Vezir Beylerbeyi gibi üst düzey devlet yöneticilerine verdikleri görevler.
· Hüküm: Ferman ve Berat anlamında da kullanılmıştır.
· Yarlığ: Telallar aracılığıyla halka yapılan resmi bilgilendirme
· Fetva: Bir Hükmün , Kararın ya da antlaşmanın dine uygun olup olmadığına dair Şeyhülislam tarafından padişaha bildirilen görüş.
· Buyruldu: Özellikle sadrazamın ve diğer üst düzey yöneticilerin alt yöneticilere gönderdikleri yazılı emir.
· Pençe: Osmanlı devletinde Üst düzey yöneticilerin kullandığı imza yerine geçen Sembol.
· Temessük: Osmanlı bürokrasisinde her hangi bir konuda verilen teslimat senet
· Bitti : Mektup
· Misal: Vezirlerin verdikleri emirin adıdır.
· Nişan: Üst düzey hizmet karşılığında devlet görevlerinin yakasına takılan ödüldür.
· Osmanlı Devletinde Başkent Ve Saraylar
· Başkentler:
· Karacahisar İlk yönetim merkezi
· Söğüt Domaniç Bilecik sonra gelen Yönetim merkezleri
· Bursa . Edirne ve İstanbul İse Sırasıyla devletin başkentleridir.
· Saraylar
· Bursa Sarayı:
· Bey sarayı olarak ta bilinir
· Orhan Gazi döneminde inşa ettirilmiştir.
· Günümüze gelen bir kalıntısı bulunmamaktadır.
· Edirne Sarayı: I. Murat Döneminde yaptırılmıştır.
· Topkapı Sarayı:
· Fatih Sultan Mehmet Tarafından yaptırılmıştır.
· 400 yıla yakın bir zaman devletin baş sarayı olarak hizmet görmüştür.
· Osmanlı devletinin kalbi olarak nitelendirilen saraydır.
· Aynı zamanda Yeni Saray olarak ta bilinir.
· Sarayda üç Temel giriş kapısı vardır.
· I. Ana giriş Kapısı Babı Hümayun
· II. Orta kapı Babüs Selam
· III. Padişaha açılan kapı Babüs sade
· Beşiktaş Sarayı: II. Mahmut tarafından yaptırılmış ve yazlık saray olarak kullanılmıştır.
· Dolmabahçe Sarayı: Sultan Abdulmecit döneminde yapılmıştır.
· Dolmabahçe Sarayının Mimarları Hacı Emin Paşa Sergis Baylan Ve Nikogos Baylandır.
· Beylerbeyi Sarayı: Abdulaziz döneminde inşa edilmiştir.
· Beylerbeyi Sarayının Mimarı Sarkis Bayramdır
· Çırağan Sarayı: Sultan Abdulaziz döneminde İnşa edilmiştir.
· Çırağan Sarayının Mimarı Sarkis Baylandır
· Yıldız Sarayı: III. Selim döneminde inşa edilmiş II. Abdulhamit döneminde resmi saray olarak kullanılmıştır.
· Topkapı Sarayının Diğer Özellikleri Şunladır:
· Saray Birun Enderun ve Harem olmak üzere Üç bölüme ayrılmıştır.
· Kapıkulu Ordusu ve Devlet Brokrasisi İdari İşlerini bu saraydan yürütmüştür.
· Zaman İçinde Topkapı Sarayına İlave Edilen Binalar Şu Şekildedir:
· Bağdat Köşkü
· Revan Köşkü
· Çinili Köşk
· III. Ahmet Kütüphanesi
· Yemiş Odasıdır.
· Topkapı Sarayının Bölümleri
· BİRUN BÖLÜMÜ
· Dış Saray anlamına gelir
· Saray Birokratlarının atla girdiği tek kapıdır.
· Biruna Bbabı Hümayun kapısından girilir
· Divan toplantıları burada kubbealtında yapılır.
· Birun da sarayın dış hizmetli kadrosu yer alır.
· Birundaki Görevliler;
· Müneccimbaşı: Gelecekle ilgili tahminde bulunan kişilerdir.
· Hekimbaşı: Sarayda bulunan tüm hekimlerin başıdır.
· Padişah Hocaları: Yüksek seviye ilmiye sınıfında yer alan görevlilerdir.
· Şehremini: Sarayın ihtiyaçlarını ve Kamu Binalarında tamirat yada bakım yapan kişidir.
· Darphane Emiri: Para Basımından sorumlu olan kişidir.
· Matba-ı Amire i Emini:Sarayın mutfak işlerinden sorumlu olan kişidir.
· Emiri Alem: Saltanat sancaklarından sorumlu olan kişidir.
· Kapıcılar Kethudası: Sarayın kapılarını bekleyen görevlilerin başıdır.
· Çaşnigar Başı: Padişahtan önce yemeklerin tadımını yapan mutfak görevlilerin başıdır.
· Bostancılar: Sarayın Bahçesi Bohçası Ve Sahillerinden sorumlu kişilerdir.
· Ehli Hiref: Saray Santkarlarıdır.
· Çavuşbaşı😃ivanı Hümayun Toplantılarında Teşrifat hizmeti ve Mübaşşrtilik yapan Görevlilerin başıdır.
· ENDERUN BÖLÜMÜ
· Hükümdarın sarayda özel ve idari yaşamını sürdürdüğü yerdir.
· Enderun farsça iç anlamına gelir
· Enderun ilk olarak II. Murat döneminde Edirne sarayında oluşturulmuştur.
· Birun Ve Enderun birbirlerine Babüs selam adı verilen kapıyla bağlanmıştır.
· Enderunda Elçi kabulü olan Arz odası Hazineyi Hümayun ve Enderun Mektebi Ve kutsal emanetlerin bulunduğu hırkayı saadet bölümü bu saray bölümünde bulunur.
· Enderun Mektebinde devşirme olarak alınan çocuklar üst düzey devlet yöneticisi olmak için eğitime tabii tutulur.
· Enderunda Bulunan Görevliler
· Has Oda: Padişahın günlük işlerinin görüldüğü yerlerdir. Silahdar silah bakımıyla Çuhadar dış giyimiyle Rikabdar ayakkabılarıyla Tülbentçi iç çamaşırlarıyla ilgilenirdi.
· Hazine Odası: Padişahın özel hazinesi ve değerli eşyalarının bulunduğu odadır.
· Seferli Odası: Hükümdarın eğlencelerini düzenlerler ve berber hizmeti verirler.
· Hane-i Bazyan Doğancılar koğuşu: Padişahın kuş türü evcil hayvanlarının bakıldığı yerlerdir.
· HAREM BÖLÜMÜ
· Padişahın aile hayatını sürdürdüğü yerdir.
· Arapça yasak anlamına gelir.
· Yanlızca hanedan üyeleri Darüssade ağaları ve hizmetliler Haremde bulunabilir.
· Harem Valide Sultan tarafından idare edilir
· Harem ağası Valide sultana bağlı yöneticidir.
· Haremin amacı padişaha ve üst düzey devlet yönetici birokratlarına eş yetiştirmek için ilim felsefe sanat edebiyat dikiş nakış örgü gibi derslerin verildiği bir okul niteliği de taşımaktadır.
· DİVANIHÜMAYUN
· Kuruluşunda Sassani Arap Selçuklu ve Diğer Türk devletleri örnek alınarak oluşturulmuştur.
· Orhan Gazi tarafından kurulmuştur.
· Padişahın danışma meclisi görevini görmüştür.
· Danıştay Yargıtay ve Anayasa Mahkemesi gibi çalışmıştır( En üst düzey makamdır kasıt budur)
· Hükümet gibi davranmış Yürütme yetkisini kullanmıştır.
· Üst düzey Bürokratları yargılar Yargı yetkisini kullanır.
· Üyeleri padişah atar yada azleder.
· Fatih dönemine kadar Divana padişah başkanlık ederken Fatih dönemi ve sonrasında padişah divan başkanlığından ayrılmıştır.
· Kuruluş döneminde Divan Üyeleri şu Şekildedir: Veziri- Azam,Vezir, Kazasker, Defterdar ve Nişancıdır
· Kanuni döneminde Divana Şeyhulislam da dahil olmuştur.
· XVII. Yüzyılda Resüllülküttap Divanıhümayuna dış diplomasınin artan önemi sebebiyle üye olmuştur.
· Hükümdarlar Divan toplantılarını Kafes adlı bir pencereden ( Kasrı-Adl) Arkasından takip etmiştir.
· Arz üsulü ile önemi azalmıştır.
· Zamanla üye sayısı artmıştır.
· Önce Edirne Sonra Topkapı sarayında toplanmış zaman geçip önem azaldıkça Babı-ı Ali ( Sadrazam Konağında ) Toplanılmıştır.
· Üyelerine gelir olarak Has topraklarından elde edilen gelirler bağlanmıştır.
· Divan kararları Muhimme defterlerine kaydedilmiştir.
· Divan kararları deftere Divani adı verilen yazı türüyle yazılmıştır.
· Alınan kararlar Telhis adında özetlenerek padişaha sunulmuştur.
· II. Mahmut Döneminde DivanıHümayun kaldırılarak yerine Nazırlıklar(Bakanlıklar) kurulmuştur.
· Galebe Divanı: Elçi kabulünde toplanan divandır.
· Sefer Divanı: Savaş dönemlerinde toplanan Divandır.
· İkindi Divanı: Uzayan Divan toplantılarının ikindi de Sadrazam konağında görüşülüp karara bağlandığı toplantılardır.
· Ulufe Divanı: Maaşlar dağıtılacağı zaman toplanan divandır. Yeniçeri Maaşlarının yazılı olduğu deftere Esame ( Mevacip) defteri denir
· Ayak Divanı: Olağanüstü dönemlerde acil görüşmeler için toplanan Divandır.
· Çarşamba Divanı: İstanbulun sorunlarını görüşmek için toplanan Divandır. İstanbul, Galata, Eyüp ve Üsküdar kadılarının katılımlarıyla gerçekleşen Divandır. Galata, Üsküdar ve Eyüp Biladı Selase olarak da tanımlanır.
· Cuma Divanı: Dinle ilgili konuları karar bağlamak için Kazaskerin katılımıyla toplanan Divandır.
Divanıhümayunun Sınıfları
· Seyfiye İlmiye Ve Kalemiyedir.
· Seyfiye: Ehli Örf veya Ehli Ümera olarak ta bilinir
· Askeri Bürokrasiyi ifade eden bir kavramdır.
· Askeri Bürokrasiyi idare etmekle görevlidir.
· İstanbul da devşirme kökenli ya da Enderun Eğitimli kişiler etkilidir.
· Divanıhümayundaki temsilcileri: Veziri-Azam Vezir Yeniçeri Ağası ve Kaptanı Derya bulunur.
· Taşrada ise: Beylerbeyi, Sancakbeyi, Tımarlı Sipahi,Subası, Muhzır ve Asesbaşı bulunur.
· İlmiye: Ehli Şer olarak ta adlandırılır.
· Tedris(Eğitim), Kaza( Adalet), İfta(Fetva) işleriyle ilgilenir.
· Medrese eğitimi alan yönetici kadroyu oluşturur.
· İlmiye sınıfının kadrosu tamamen Müslüman ve Türk kişilerden oluşturulmuştur.
· Divanı Hümayunda Temsilcileri: Kazasker Ve Şeyhülislamdır.
· Taşra Memurları arasında ise: kadı, müftü, müderris, kassam, nakubüleşraf, müneccimbaşı bulunur.
· Kalemiye:
· Ehli kalem olarak ta bilinir Sivil Bürokrasiyi ifade eden bir kavramdır.
· Bürokrasinin kendi içindeki yazışmalarını yapar.
· Maliye ile ilgilenir. Protokol kurallarını uygular.
· Mali ve İdari Bürokrasiyi yönetir.
· Divanıhümayundaki Temsilcileri: Nişancı, Defterdar ve Reisülküttaptır.
· Memur kadrosu ise: Hacegan, Vakainüs, Divanıhümayun tercümanlarıdr.
· Taşra: Muhtesip, Gümrük ve Bac Emini Beytülmal Emini bulunur.
Divanıhümayun Üyeleri
· Sadrazam:
· Padişahın vekildir.
· Hükümdarın Mührü olan Mührü- Hümayunu taşır.
· Serdayı Ekrem sıfatıyla Orduyu komuta eder.
· Padişahtan sonra yürütme yetkilerini kullanan en üst düzey yöneticidir.
· Fatihten itibaren Divan başkanlığı yapmıştır.
· Divanda davaları dinlemiştir.
· Üst düzey bürokratları atama ve Azletme yetkisine Sahiptir.
· İlk Vezir Azam Çandarlı Kara Halil Hayrettin Paşadır.
· Veziri- Azam İstanbul da olmadığı zaman yerine sadaret kaymakamı vekilim olarak görev yapmıştır.
· Geliri Has topraklarından karşılanır Beytülmalı denetler.
· İstanbul’un idaresinden ve güvenliğinden de sorumludur.
· Kubealtı Vezirleri:
· Tanımlanmış sabit bir görevleri yoktur. Devlet idaresinin birçok alt kısmında görev almışlardır.
· Ordu komutanlığı yapabildikleri gibi gerektiğin de Eyaletlere Beylerbeyi olarak ta atanabilirler
· Veziri- Azamın verdiği görevleri yapmış,ona yakın çalışmışlardır.
· Protokol olarak Divanda Veziri-Azam dan sonra gelmişlerdir.
· Sayıları artmıştır.
· Köprülü Mehmet paşa Bu sayıyı azaltmış ve 1731 den sonra kimse Kubbealtı veziri olarak atanmamıştır.
· Kazasker:
· Adalet ve eğitim işlerinden sorumludur.
· I. Murat döneminde oluşturulmuştur.
· İlk Osmanlı Kazaskeri Çandarlı Halil Hayrettindir.
· Fatih döneminde Anadolu ve Rumeli Kazaskeri olarak bu sayı ikiye çıkartılmıştır.
· Yavuz Sultan Selim döneminde Acem Ve Arap Kazarkerliği makamı da oluşturulmuştur.
· Rumeli Kazaskeri Başkente daha yakın olduğu için protokol olarak Anadolu Kazaskerinden Üst mertebededir.
· Divanda hukuk kurallarında danışmanlık yapmıştır.
· Temyiz Mahkemesi gibi çalışmıştır. Taşrada kadıların aldıkları kararı bozma yetkileri vardır.
· Kadı ve Müftü atamalarından sorumludur.
· Şeyhülislamların yönetimde etkinlikleri arttıkça Kazaskerlik makamının önemi azalmıştır.
· Nişancı
· Tevki’i yada Tuğra’i olarak ta adlandırılır.
· Fermanlara Tuğra çeker.
· Memurların özlük dosyalarının tutulmalarını sağlar
· Saray protokol kurallarını uygular
· Teşrifat işleri ile ilgilenir
· Örfi hukuk kurallarının sarayda uygulanmasını sağlar.
· Mektup tercüme eder.
· Fethedilen yerlerdeki toprakları vergi gelirine göre sınıflandırır.
· Tahrirat işlerini yürütür.
· Toprakları dirliklere ayırır.
· Tapu Kadostro işlerini kayda geçirir.
· Saray bürokrasisinin yürütülmesini sağlar.(İdare eder)
· Sarayın iç ve dış yazışmalarını yürütür.
· Divanıhümayunun sekreterya işlerini yürütür.
· Nişancıya bağlı olan Divanın Kalem odaları:
· Beylikçi (Divani ) Kalemi: Divan kararlarını yazar/ Divan görüşmelerini ilgili yerlere havale eder./ Yabancı devletlerle yapılan anlaşmaları saklar ve uygular.
· Tahvil Kalemi: Tımar kayıtlarını tutar./ Üst düzey devlet görevlilerinin atama belgelerini düzenler.
· Ruus Kalemi: Alt düzeydeki devlet memurlarının atama beraatını düzenler.
· Amedi Kalemi: Reisülkütabın özel kalem müdürdür./ Dış devletlerle üst düzey yazışmaları yapar./ Sadrazamın hükümdara yazdığı takrir telhis gibi belgeleri düzenler/ Yapılan her anlaştmanın bir kopyasını elinde bulundurur.
· Teşrifatçılık: Saray protokol kurallarını uygular.
· Vakainüslik: Devlet belgelerine dayanan resmi tarih yazıcılığı yaparlar.
· Muhimme Odası Kalemi: Devletin özel olarak gizli kalmasını istediği belgelerin tutulduğu yerdir.
· Defterdar
· Divanıhümayunun devletin mali işlerinden sorumlu en yetkili kişisidir divanı devletin maliyesi hakkında bilgilendirir.
· Defterdarlık makamı I. Murat döneminde kurulmuş sonrasında devletin sınırları genişledikçe bu makamın görevli memur sayısı da artmıştır.
· Defterdar Hükümdar malının mutlak temsilcisi ve vekilidir.
· Akçanın değerini korumak ve enflasyonla mücadele etmekle görevlidir.
· Deftterhane ve hazineyi açar.
· Mali kayıt ve mali işlemleri düzenler.
· Bütçe hazırlar
· Maliye memur ve bürokratlarının atamalarını yapar.
· II. Mahmut döneminde kaldırılarak yerine Maliye Nezareti kurulmuştur.
· Şeyhülislam
· Alınan bir kararın dine uygun olup olmadığını kontrol ederek Fetva verir.
· Sadece görüş bildirir devletin işleyişine müdahale hakkı bulunmaz
· Kanuni Sultan Süleyman döneminde Divana üye olmuştur. Üye sayısı tekdir.
· Protokol olarak sadrazama eşittir.
· Divanıhümayunun sürekli üyesi değildir. İhtiyaç halinde katılır.
· Zamanla önemi artmış ve ilmiye sınıfının başı olmuştur.
· Medrese mezunudur. Müslüman ve Türk kökenlidir.
· İlk Osmanlı Şeyhülislamı II. Murat döneminde atanan Molla Fenaridir. Diğer önemli Şeyhülislam arasında Zembilli Ali Efendi, İbni Kemal Efendi ve Ebu suud efendi bulunur.
· Reisülküttap
· Nişancıya bağlıyken devlet içinde dış diplomasinin öneminin artması sebebiyle Nişancıdan ayrılarak ayrı bir Divanıhümayun üyesi olmuştur.
· DivanıHümayunun gündem maddelerini hazırlamakla görevlidir.
· XVIII. Yüzyıldan itibaren hariciye dış işlerinden sorumlu işleri yürütmüştür.
· Elçilerde Müzakerede bulunmuştur. Antlaşmalara Müzakereci olarak katılmıştır.
· Divanıhümayun kararlarının ve fermanlarının gerekenin yapılması için sevkini yapar.
· II. Mahmut döneminde Reisülküttaplık kaldırılarak yerine Hariciye Nezareti kurulmuştur.
· Yeniçeri Ağası
· Yeniçeri ocağının başında bulunan kişidir. Yeniçeri ocağının bütün işlerinden ve işeleyişinden sorumludur
· Günümüzde kara kuvvetleri komutanı olarak nitelendirilebilir.
· Vezir Rütbesine sahip olması halinde Divanuhümayun toplantılarına katılmıştır.
· Askeri işleri Ağa Kapısı denen yerden yürütmüştür. Kendine ait bir divanı vardır.
· Yeniçeri Ağası İstanbul’un yani Payitahtın güvenliğinden sorumlu olup aynı zamanda İstanbul’da çıkan yangınları söndürmekle de görevli kişidir.
· Kaptanıderya
· Osmanlı devletinde Deniz kuvvetlerinden sorumlu kişidir.
· Vezir rütbesine sahip olması halinde Divanıhümayun toplantılarına katılabilir.
· İstanbul’da denizlerin güvenliğinden sorumludur.
· Osmanlı Devletinde İlk Kaptanıderya Orhan Bey döneminde Karamürsel Alptir İzmit ve çevresinde donanma kurmuştur.