METE HAN KİMDİR
Şüphesiz Ki Büyük Türk Tarihinin En derin Köklü Çınarlarından birisi olan Mete Han ya da daha doğru tabiriyle Motun Şanyu Mö209-Mö-174 tarihleri arasından Dünyada kurduğumuz ilk merkezi otoritesi kuvvetli devlet olan Büyük Asya Hun Devletinin Hükümdarı olup gerek o günün şartları gerekse bu günün imkanları düşünüldüğünde Cihan defterinde adını altından bir mermere kazımış kadar değerli bir Hakandır.
Hayatının başlangıç kısımlarına dair pek bir bilgi sahibi olmasak ta gerek günümüz Çinli ve Türk Tarihçilerinin gerekse Mete’nin bizzat kaleme aldığı Çin imparotoriçesine yazdığı mektupta bahsettiği derin vadilerin, gür akarsuların ve verimli ovaların Göktürklerinde Kutsal başkenti olan Orhun Vadisi olduğu tahmin edilmektedir.
Çocukluğunda göçebe Türk kavim askeri geleneklerine göre sıkı bir eğitim ve talimle yetişen Mete bu alanda hayli parlak bir gelecek vaat ediyordu. Öte yandan devletin bilinen ilk hükümdarı ve yüksek ihtimalle de kurucusu olan Babası Teomanında hem En büyük oğlu olması hem de Türk bir hatunun olan Ulu Hatundan dünyaya gelmesi Türk töresince Kağanlık Postunun varisi olmaya hak kazanıyordu. Töre böyle derken Teomanın etkisi altında kaldığı çok sevdiği Çinli Eşinin kendinden doğan oğlunu Kağanlığa Geçirmek istemesi ve bu minvalde tertiplediği planlar sonucunda dost bir Kavim olan Yüeçilere esir gönderilen Mete sonrasında Babası Teomanın Yüeçilere saldırması üzerine çok zor bir durumun içinde kalmıştı.
Babası bu hamleyi yapmakla Yüeçilerin barış esiri olan Meteyi öldüreceğini düşünmüş ve diğer oğlu için taht yolunu açabileceğini sanmıştır ama tahmin etmediği bir şey daha vardı. Metenin Hun Ülkesindeki beylerde nüfuzu tahmin edilenden daha büyüktü Mete taraftarı olan Hun Beyleri Meteye babasının bu planını haber vermiş ve Mete hem erken haber alması hem de askeri kabiliyetlerinin gayretiyle Hun Ülkesine dönmeyi başarmıştı.
Mete artık Hun Ülkesinde bir kahramandı. Bu başarısı üzerine şaşkına dönen babası pek istemese bile Metenin emrine 10 bin askerden oluşan bir Tümen vermek mecburiyetinde kaldı. Babasının kendisine karşı asıl niyetine artık iyice vakıf olan Mete kendisine verilen Tümeni oldukça sadık bir hale getirmiş sadakati korkuyla perçinlemiştir. Bu sadakat yolunda Önce çok sevdiği atını sonrada canının yarısı eşini feda eden Metenin Askerleri artık sadakati kendilerinde önüne koymuştu. Mete askeri hazırlıklarını sadece sadakat üzerine değil silahlar üzerinede yapıyordu. Islık ya da Çuvaş oku denilen atıldığında ıslık çalar misali bir ses çıkartan kendi icadı bu ok ile ordusundaki askerler hem daha kolay haberleşiyor hem de daha kolay kordine ve kontrol ediliyorlardı. Bunun üzerine babası ile çıktığı bir sürek avında onu çok başarılı bir darbe ile öldürüp tahta geçmeyi başarmıştı. Artık Kağanlık postu Metenindi..
Her ne kadar destansı başarılar kazansa da komşu kavimlerin gözünde Hala toy ve Tecrübesiz gözüken mete Büyük sıkıntılar çekecektir. Mete ilk olarak komşu Moğol Kabilesi Tungyuların baskısıyla mücadele etti. Mete bu Komşu kavmin akla hayale sığmayacak isteklerine karşı büyük bir soğukkanlılıkla önce babasının atını Sonra da çok sevdiği eşini bul komşu kabile elçilerine teslim etmek zorunda kalmıştır. Metehan aslında Bu tavizkar Tutumuyla ordusu için zaman kazanmaya çalışmış ve başarılı da olmuştur. Komşu kavmin bu isteklerine başta devlet adamları çok sert tepki Verseler de Metehan devleti şahsi durumlardan üstün görmüştür ve buna göre hareket etmiştir. Metenin Bu Tavizkar tutumundan iyice yüz bulmuş Tungyular adeta astarını istercesine iki ülke arasında sınır kabul edilen bir bölgede verimsiz çorak bir arazinin kendilerine teslim edilmesini isterler. Bu istek üzerine Metehan devlet adamlarını toplar ve bu isteği değerlendirirler. Metehan’ın daha önceki isteklere karşı olumlu tutumu devlet adamlarını etkilemiş çok da önemli olmayan bu toprak parçasını Komşu kavime vermeyi uygun görmüşlerdi. Bu uygun görmeyi asla kabul etmeyen Metehan devletin temelini toprak olarak nitelendirmiş milletin olan toprağı kimseye vermeyeceğini veremeyeceğini söylemiştir. Sadece söylemekle kalmayan Metehan bu fikri onaylayan bütün devlet adamlarını kılıçtan geçirmiş devletin temelini atmıştır. O günden bugüne Bütün türk devletlerinde toprak devletin temeli ve milletin yegane malı olarak sayılmıştır. Komşu kavme savaş açmak için hem vakit hem de kuvvetli bir sebep kazanmış olan Metehan gerekli cevabı vermeye artık hazırdır . Büyük bir saldırıyla kuzeydeki bu kavimi ortadan kaldırır hem prestijine prestij Katar hem de hükümdarlığının ilk yıllarında kuzey tehlikesini ortadan kaldırmış olur. Artık sıra çin’e gelmiştir çin devleti Han hanedanlığının yönetimi altında çok da iyi olmayan süreçlerden geçmektedir. Bu karışıklığı iyi değerlendirmek isteyen Metehan çin’e karşı büyük bir ordu tertip eder. Mete han’ın amacı büyük bir buhran içinde bulunan çin imparatorluğu’ndan Çok verimli ovaları ile göz kamaştıran kuzey için topraklarını ele geçirmektir. Askerini teşkilatla andırırken bugün bile hala aktif olarak kullanılan onluk sistemini oluşturmuş askerlerini onbaşı yüzbaşı binbaşı gibi bölümlere ayrılarak Ordu içindeki yönetimi sevk ve idareyi kolaylaştırmıştır. Bunun yanında çok kuvvetli bir istihbarat yapılanması da olan Metehan savaş öncesinde karşı ülkenin askeri ve sosyal durumunu öğrenmek için Yelme Adında bir istihbarat ağı kurmuştur. Bütün bu durumların yanında çin imparatoru da kuzey içinde Hunları durdurmak için Sayıları 300 binden fazla olan büyük bir ordu hazırlamıştır. Sayıca bu ordunun altıda biri kadar olan metehan’ın ordusu efsanevi türk savaş taktiği Turan taktiğini uygulayarak bu büyük orduyu mağlubiyete uğratmıştır. Metehan’ın önünde artık sadece kuzey çin değil bütün çin toprakları işgal edilmeye elverişli hale gelmiştir. Metehan asıl meselenin işgal etmek değil orada kalıcı olabilmek olduğunun Farkında olduğundan çin hükümdarıyla çok kârlı bir anlaşma yapıp sadece belli toprakları ülkesine katarak türk varlığını çin asimilasyondan kurtarmıştır. Bu tarihten sonra doğudaki ve kuzeydeki yarı bağımsız türk boylarını tek bir sancak altında birleştirme politikası güvenme tahan kendi deyimiyle 26 türk boyunu bir araya getirmiş ve hepsini Hun Kılmıştır. Millet bilinci devletin temeli ordunun yapısı ve temel politikalarda binyıllarca Ardından gelen türk devletlerine hem yol göstermiş hem de büyük kolaylık sağlamıştır. Metehan dün bugün ve bundan çok daha sonralarında adını yine tarihin defterine altın mermere kazımış bir Kağan olarak kalacaktır.