İslam Peygamberi Hz.Muhammed’in dinî önderliğini ettiği İslam dini,zamanla Arap toplumunun çoğuna yayılmış ve bunun sonucunda Hz.Muhammed’in siyasi lideri olduğu bir İslam devleti kurulmuştu.Muhammed Peygamber’in vefatından sonra,yerine İslam devlerinin siyasi ve dinî liderliğini devam ettiren “Halifeler” seçilecekti.Halifeler önde gelen sahabeler tarafından seçilir ve bir başka sahabe konseyinden onay aldıktan sonra göreve başlarlardı.Bu döneme,”Raşidun Dönemi” veya Türk literatüründe bilinen ismiyle “Dört Halife Dönemi”denir.Bu dönemde İslamiyet,komşu topluluklara yayılmaya başlanmış ama ele geçirilen toplulukların gelenekleri genel olarak devlet tarafından benimsenmişti.Bu da devlet teşkilatlanmasını tam oturtamamış olan İslam devletinin,Bizans ve Acem devlet geleneğinden faydalanamaması anlamına geliyordu.İslam devlet,her ne kadar bulunduğu coğrafyanın şartlarına göre muhteşem bir ordu kurmuş olsa da,devlet teşkilatlanmasını çok zayıftı.Devleti etkileyen seçimler ilkel kabile sistemine dayalı yapılıyordu ve merkezi bir yönetim yoktu.Ele geçirilen bölgenin kültürlerini yasamalarına izin veriliyor,başlarına vergi toplamaktan sorumlu bir vali atanıyordu.Devlet teşkilatının zayıf olması,eğitim kurumların zayıf olmasıyla da ilişkilendirilebilir.Bu dönemde mescitler eğitimin görüldüğü yegane kurumdu.Toplumdaki bilgin kişiler gönüllü olarak mescitlerde dini öğretirlerdi.Her ne kadar bu medreselerde ufaktan pozitif bilimler eğitimi de başlanmış olsa da,genel olarak verilen eğitim din temelliydi.Raşidun döneminde yapılmış en büyük entellektüel gelişme,Kuran-ı Kerim’in ciltlenmesi ve çoğaltılmasıdır.Bu gelişme,ilerde düzenli bir eğitim sistemi oluşturulmasının temeli olmuştur.661 yılında,bir takım siyasi ayaklanmalar sonucunda hilafet makamı,Ali bin Ebu Talip’ten,Muaviye bin Ebu Süfyan’a geçmiştir.Bunun sonucunda Emevi İmparatorluğu kurulmuştur.Yeni kurulmuş olan bu devlet,Bizans ve Sasanileri örnek alarak devlet teşkilatlanmalarında yeni düzenlemelere gitti.Devlet’in merkezi Şam’a taşınmış,kabile geleneklerinden vazgeçilmişti.Aynı zamanda ilk para basılmış,mülki idareler sistematikleştirilmiştir.Bu dönemde,eğitim konusunda da kayda değer gelişmeler yapılmıştır.Her ne kadar eğitim genel olarak camilerde verilmeye devam etse de ilk Emevi halifesi Muaviye bin Ebu Süfyan,öğretmenliği bilgin kişilerin gönüllülük esasıyla yaptığı bir iş olmaktan çıkartmış,belli maaşlarla öğretmen atamıştır ve yeri geldiğinde de Müslüman olmayan kişileri de öğretmen olarak atamaktan çekinmemiştir.Emevi döneminde eğitim,üç aşamaya ayrılmıştır.İlk eğitim,camilerde öğretmenler tarafından veriliyordu.Ortaöğretim ise “Kuttab”adı verilen yerlerde veriliyordu.Kuttabları okul olarak nitelendirilmek yanlış olacaktır çünkü bu yerler eğitim verilmek için tasarlanan özel mekanlar olmaktan ziyade,ders veren öğretmenlerin günlük hayatta kullandığı evleriydi.Ortaöğretim müfredatı,Kuran-ı Kerim merkezli olarak oluşturulmuş ve müfredat genel manada okuma ve yazmayı geliştirme ve edebiyat ağırlıklıydı.Emevi Dönemi’nde planlı ve düzenli bir eğitim sistemi oluşturulmuştu.Özellikle de yüksek tabaka eğitme daha çok rağbet gösteriyor,saraylarında “Muaddib”denilen özel öğretmenlerden dersler alıyorlardı.Emeviler,tahsilliliği bir ayrıcalık olarak görüyorlardı,herkes hükümdar olabilirdi,herkes zengin olabilirdi ama herkes bilge olamazdı.Devlet kademesindeki kişiler de bilime ve tahsilliliğe çok önem verirlerdi,devlet kademeleri ve mahkemelerde,farklı milletlerden ve dinlerden,şairler,fizikçiler ve düşünürler yer alırdı.Örnek olarak,Muaviye bin Ebu Süfyan’ın torunu,Khalid bin Yazeed,astronomiye ve tıbba çok meraklıydı ve Yunan düşünürlerin ve bilim adamlarının bu alanda yaptığı çalışmaların çevirisi teşvik etmiştir.Bir başka örnek olarak,Yahya bin Khaled,düşünürler,din adamları ve toplumun ileri gelenleriyle konferanslar düzenlerdi.Bu ortam ve eğitim siteminin gelişmesi pozitif bilimlerin gelişimini arttırdı.Aynı zamanda da bu dönemde gücünün zirvesine ulaşan imparatorluk,Raşidun halifelerinin aksine farklı kültürlerle de etkileşime girmiştir.Özellikle antik medeniyetlerin merkezi olan Mısır,Mezapotamya,Helen ve Akdeniz topluluklarının kültürlerin benimsenmesi,devletin entelektüel kapasitesini inanılmaz bir biçimde arttırmıştı.Bu sebeptendir ki İslam medeniyeti de bu kadim medeniyetlerin coğrafyalarında filizlenmiştir.Aynı zamanda da savaşlar sonucunda ele geçirilen hazine gelirleri ekonomiyi geliştirmiş,ekonominin gelişmesi de bu medeniyetin doğmasına şüphesiz katkı sağlamıştır.Aynı zamanda imparatorluğun büyümesi farklı milletlerden insanların Araplarla evlenmesine ve öğrenmesi yol açıyordu.Arapların,diğer milletlere evlenmesi,bozuk bir Arap dilini meydana getirdi.Arapçayı yeni öğrenen,savaş esirleri ve Araplarla evlenmiş kişiler,saf Arapçayı öğrenmek için,Arap kültürünü en saf haliyle taşıyan bedevilerle etkileşim haline girdiler.Bunun sonucunda,Arap dili sadeleşti ve bir bilim dili olarak kullanılabilecek hale geldi.İslam medeniyetinin oluşması,bir anda olmuş bir şey değil,bir takım siyasi gelişmelerin,kültürel etkileşimlerin,idari reformların ve ekonomik ilerlemenin sonucudur.İslam devletinde düşünme,araştırma ön plana çıkmış,antik medeniyetlerden beslenen İslam alimleri,astronomi ve coğrafya başta olmak fizik,botanik,tıp,jeoloji,zooloji,matematik mühendislik ve mimarlık gibi birçok ilmi ve teknik alanda yüzyıllar boyunca çalışmalar yapmış,yaptıkları çalışmalar Rönesans’a kaynak ve ilham olmuştur.Aynı zamanda da eski Yunan medeniyetinden yaptıkları felsefi çevrilirler ve edebiyat alanında,dünya kültür mirasına büyük katkıda bulunmuşlardır.
Kaynakça: http://www.history-science-technology.com/articles/articles%2012.html
https://www.researchgate.net/profile/Muhammad-Kang/publication/328190279_A_Historiography_of_the_Educational_System_of_the_Muslims_during_the_Umayyad%27s_and_the_Abbasid%27s_Period/links/5bbd9c66299bf1049b787795/A-Historiography-of-the-Educational-System-of-the-Muslims-during-the-Umayyads-and-the-Abbasids-Period.pdf?origin=publication_detail&_tp=eyJjb250ZXh0Ijp7ImZpcnN0UGFnZSI6InB1YmxpY2F0aW9uIiwicGFnZSI6InB1YmxpY2F0aW9uRG93bmxvYWQiLCJwcmV2aW91c1BhZ2UiOiJwdWJsaWNhdGlvbiJ9fQ
https://www.khanacademy.org/humanities/world-history/medieval-times/spread-of-islam/a/the-rise-of-islamic-empires-and-states