Devlet Yönetimi Notları II

· Osmanlı Devletinde Hükümdarlık Alametleri

· Taht( Örgin)

· Otag( Çadır)

· Tuğ ( Sancak)

· Sikke ( Para)

· Alem( Bayrak)

· Hilat( Kaftan)

· Saray

· Cülus Bahşisi

· Hutbe

· Tabl ( Davul)

· Tuğra ( Mühür)

· Biat Töreni

· Kılıç Alayı

· Bayram Alayı

· Unvan ve Lakaplar

· Rika: Osmanlı devletinde Hükümdarın halktan aldıkları dilekçeye Rik’a denir. Rika aynı zamanda İcazetnamerde( Diploma ) kullanılan yazı türü anlamına da gelmektedir.

· Devlet Yazışmaları ve Belgeler

· Tuğra: İmza şeklinde olan padişah mührüdür. Divanda Nişancı tarafından Tevki ya da Nişan denilmiştir.

· Ferman: Padişahın her hangi bir konuda vermiş olduğu yazılı emirdir.

· Hattı Hümayun: Bizzat Hükümdar tarafından kaleme alınan yazılı emirdir.

· Kanunname: Osmanlı devletinde devlet yönetimi, veraset sistemi Protokol kuralları gibi birçok konuda padişah tarafından hazırlanan düzenlemelerin yasallaştırma sürecidir. Osmanlı devletinde İlk Kanunnameyi II. Mehmet düzenlemiştir.

· Berat: Bir tayin, Terfi veya muafiyetin verildiğinin gösteren üzerinde padişahın Tuğrası bulunan belge.

· Menşur: Hükümdarın Vezir Beylerbeyi gibi üst düzey devlet yöneticilerine verdikleri görevler.

· Hüküm: Ferman ve Berat anlamında da kullanılmıştır.

· Yarlığ: Telallar aracılığıyla halka yapılan resmi bilgilendirme

· Fetva: Bir Hükmün , Kararın ya da antlaşmanın dine uygun olup olmadığına dair Şeyhülislam tarafından padişaha bildirilen görüş.

· Buyruldu: Özellikle sadrazamın ve diğer üst düzey yöneticilerin alt yöneticilere gönderdikleri yazılı emir.

· Pençe: Osmanlı devletinde Üst düzey yöneticilerin kullandığı imza yerine geçen Sembol.

· Temessük: Osmanlı bürokrasisinde her hangi bir konuda verilen teslimat senet

· Bitti : Mektup

· Misal: Vezirlerin verdikleri emirin adıdır.

· Nişan: Üst düzey hizmet karşılığında devlet görevlerinin yakasına takılan ödüldür.

· Osmanlı Devletinde Başkent Ve Saraylar

· Başkentler:

· Karacahisar İlk yönetim merkezi

· Söğüt Domaniç Bilecik sonra gelen Yönetim merkezleri

· Bursa . Edirne ve İstanbul İse Sırasıyla devletin başkentleridir.

· Saraylar

· Bursa Sarayı:

· Bey sarayı olarak ta bilinir

· Orhan Gazi döneminde inşa ettirilmiştir.

· Günümüze gelen bir kalıntısı bulunmamaktadır.

· Edirne Sarayı: I. Murat Döneminde yaptırılmıştır.

· Topkapı Sarayı:

· Fatih Sultan Mehmet Tarafından yaptırılmıştır.

· 400 yıla yakın bir zaman devletin baş sarayı olarak hizmet görmüştür.

· Osmanlı devletinin kalbi olarak nitelendirilen saraydır.

· Aynı zamanda Yeni Saray olarak ta bilinir.

· Sarayda üç Temel giriş kapısı vardır.

· I. Ana giriş Kapısı Babı Hümayun

· II. Orta kapı Babüs Selam

· III. Padişaha açılan kapı Babüs sade

· Beşiktaş Sarayı: II. Mahmut tarafından yaptırılmış ve yazlık saray olarak kullanılmıştır.

· Dolmabahçe Sarayı: Sultan Abdulmecit döneminde yapılmıştır.

· Dolmabahçe Sarayının Mimarları Hacı Emin Paşa Sergis Baylan Ve Nikogos Baylandır.

· Beylerbeyi Sarayı: Abdulaziz döneminde inşa edilmiştir.

· Beylerbeyi Sarayının Mimarı Sarkis Bayramdır

· Çırağan Sarayı: Sultan Abdulaziz döneminde İnşa edilmiştir.

· Çırağan Sarayının Mimarı Sarkis Baylandır

· Yıldız Sarayı: III. Selim döneminde inşa edilmiş II. Abdulhamit döneminde resmi saray olarak kullanılmıştır.

· Topkapı Sarayının Diğer Özellikleri Şunladır:

· Saray Birun Enderun ve Harem olmak üzere Üç bölüme ayrılmıştır.

· Kapıkulu Ordusu ve Devlet Brokrasisi İdari İşlerini bu saraydan yürütmüştür.

· Zaman İçinde Topkapı Sarayına İlave Edilen Binalar Şu Şekildedir:

· Bağdat Köşkü

· Revan Köşkü

· Çinili Köşk

· III. Ahmet Kütüphanesi

· Yemiş Odasıdır.

· Topkapı Sarayının Bölümleri

· BİRUN BÖLÜMÜ

· Dış Saray anlamına gelir

· Saray Birokratlarının atla girdiği tek kapıdır.

· Biruna Bbabı Hümayun kapısından girilir

· Divan toplantıları burada kubbealtında yapılır.

· Birun da sarayın dış hizmetli kadrosu yer alır.

· Birundaki Görevliler;

· Müneccimbaşı: Gelecekle ilgili tahminde bulunan kişilerdir.

· Hekimbaşı: Sarayda bulunan tüm hekimlerin başıdır.

· Padişah Hocaları: Yüksek seviye ilmiye sınıfında yer alan görevlilerdir.

· Şehremini: Sarayın ihtiyaçlarını ve Kamu Binalarında tamirat yada bakım yapan kişidir.

· Darphane Emiri: Para Basımından sorumlu olan kişidir.

· Matba-ı Amire i Emini:Sarayın mutfak işlerinden sorumlu olan kişidir.

· Emiri Alem: Saltanat sancaklarından sorumlu olan kişidir.

· Kapıcılar Kethudası: Sarayın kapılarını bekleyen görevlilerin başıdır.

· Çaşnigar Başı: Padişahtan önce yemeklerin tadımını yapan mutfak görevlilerin başıdır.

· Bostancılar: Sarayın Bahçesi Bohçası Ve Sahillerinden sorumlu kişilerdir.

· Ehli Hiref: Saray Santkarlarıdır.

· Çavuşbaşı😃ivanı Hümayun Toplantılarında Teşrifat hizmeti ve Mübaşşrtilik yapan Görevlilerin başıdır.

· ENDERUN BÖLÜMÜ

· Hükümdarın sarayda özel ve idari yaşamını sürdürdüğü yerdir.

· Enderun farsça iç anlamına gelir

· Enderun ilk olarak II. Murat döneminde Edirne sarayında oluşturulmuştur.

· Birun Ve Enderun birbirlerine Babüs selam adı verilen kapıyla bağlanmıştır.

· Enderunda Elçi kabulü olan Arz odası Hazineyi Hümayun ve Enderun Mektebi Ve kutsal emanetlerin bulunduğu hırkayı saadet bölümü bu saray bölümünde bulunur.

· Enderun Mektebinde devşirme olarak alınan çocuklar üst düzey devlet yöneticisi olmak için eğitime tabii tutulur.

· Enderunda Bulunan Görevliler

· Has Oda: Padişahın günlük işlerinin görüldüğü yerlerdir. Silahdar silah bakımıyla Çuhadar dış giyimiyle Rikabdar ayakkabılarıyla Tülbentçi iç çamaşırlarıyla ilgilenirdi.

· Hazine Odası: Padişahın özel hazinesi ve değerli eşyalarının bulunduğu odadır.

· Seferli Odası: Hükümdarın eğlencelerini düzenlerler ve berber hizmeti verirler.

· Hane-i Bazyan Doğancılar koğuşu: Padişahın kuş türü evcil hayvanlarının bakıldığı yerlerdir.

· HAREM BÖLÜMÜ

· Padişahın aile hayatını sürdürdüğü yerdir.

· Arapça yasak anlamına gelir.

· Yanlızca hanedan üyeleri Darüssade ağaları ve hizmetliler Haremde bulunabilir.

· Harem Valide Sultan tarafından idare edilir

· Harem ağası Valide sultana bağlı yöneticidir.

· Haremin amacı padişaha ve üst düzey devlet yönetici birokratlarına eş yetiştirmek için ilim felsefe sanat edebiyat dikiş nakış örgü gibi derslerin verildiği bir okul niteliği de taşımaktadır.

· DİVANIHÜMAYUN

· Kuruluşunda Sassani Arap Selçuklu ve Diğer Türk devletleri örnek alınarak oluşturulmuştur.

· Orhan Gazi tarafından kurulmuştur.

· Padişahın danışma meclisi görevini görmüştür.

· Danıştay Yargıtay ve Anayasa Mahkemesi gibi çalışmıştır( En üst düzey makamdır kasıt budur)

· Hükümet gibi davranmış Yürütme yetkisini kullanmıştır.

· Üst düzey Bürokratları yargılar Yargı yetkisini kullanır.

· Üyeleri padişah atar yada azleder.

· Fatih dönemine kadar Divana padişah başkanlık ederken Fatih dönemi ve sonrasında padişah divan başkanlığından ayrılmıştır.

· Kuruluş döneminde Divan Üyeleri şu Şekildedir: Veziri- Azam,Vezir, Kazasker, Defterdar ve Nişancıdır

· Kanuni döneminde Divana Şeyhulislam da dahil olmuştur.

· XVII. Yüzyılda Resüllülküttap Divanıhümayuna dış diplomasınin artan önemi sebebiyle üye olmuştur.

· Hükümdarlar Divan toplantılarını Kafes adlı bir pencereden ( Kasrı-Adl) Arkasından takip etmiştir.

· Arz üsulü ile önemi azalmıştır.

· Zamanla üye sayısı artmıştır.

· Önce Edirne Sonra Topkapı sarayında toplanmış zaman geçip önem azaldıkça Babı-ı Ali ( Sadrazam Konağında ) Toplanılmıştır.

· Üyelerine gelir olarak Has topraklarından elde edilen gelirler bağlanmıştır.

· Divan kararları Muhimme defterlerine kaydedilmiştir.

· Divan kararları deftere Divani adı verilen yazı türüyle yazılmıştır.

· Alınan kararlar Telhis adında özetlenerek padişaha sunulmuştur.

· II. Mahmut Döneminde DivanıHümayun kaldırılarak yerine Nazırlıklar(Bakanlıklar) kurulmuştur.

· Galebe Divanı: Elçi kabulünde toplanan divandır.

· Sefer Divanı: Savaş dönemlerinde toplanan Divandır.

· İkindi Divanı: Uzayan Divan toplantılarının ikindi de Sadrazam konağında görüşülüp karara bağlandığı toplantılardır.

· Ulufe Divanı: Maaşlar dağıtılacağı zaman toplanan divandır. Yeniçeri Maaşlarının yazılı olduğu deftere Esame ( Mevacip) defteri denir

· Ayak Divanı: Olağanüstü dönemlerde acil görüşmeler için toplanan Divandır.

· Çarşamba Divanı: İstanbulun sorunlarını görüşmek için toplanan Divandır. İstanbul, Galata, Eyüp ve Üsküdar kadılarının katılımlarıyla gerçekleşen Divandır. Galata, Üsküdar ve Eyüp Biladı Selase olarak da tanımlanır.

· Cuma Divanı: Dinle ilgili konuları karar bağlamak için Kazaskerin katılımıyla toplanan Divandır.

Divanıhümayunun Sınıfları

· Seyfiye İlmiye Ve Kalemiyedir.

· Seyfiye: Ehli Örf veya Ehli Ümera olarak ta bilinir

· Askeri Bürokrasiyi ifade eden bir kavramdır.

· Askeri Bürokrasiyi idare etmekle görevlidir.

· İstanbul da devşirme kökenli ya da Enderun Eğitimli kişiler etkilidir.

· Divanıhümayundaki temsilcileri: Veziri-Azam Vezir Yeniçeri Ağası ve Kaptanı Derya bulunur.

· Taşrada ise: Beylerbeyi, Sancakbeyi, Tımarlı Sipahi,Subası, Muhzır ve Asesbaşı bulunur.

· İlmiye: Ehli Şer olarak ta adlandırılır.

· Tedris(Eğitim), Kaza( Adalet), İfta(Fetva) işleriyle ilgilenir.

· Medrese eğitimi alan yönetici kadroyu oluşturur.

· İlmiye sınıfının kadrosu tamamen Müslüman ve Türk kişilerden oluşturulmuştur.

· Divanı Hümayunda Temsilcileri: Kazasker Ve Şeyhülislamdır.

· Taşra Memurları arasında ise: kadı, müftü, müderris, kassam, nakubüleşraf, müneccimbaşı bulunur.

· Kalemiye:

· Ehli kalem olarak ta bilinir Sivil Bürokrasiyi ifade eden bir kavramdır.

· Bürokrasinin kendi içindeki yazışmalarını yapar.

· Maliye ile ilgilenir. Protokol kurallarını uygular.

· Mali ve İdari Bürokrasiyi yönetir.

· Divanıhümayundaki Temsilcileri: Nişancı, Defterdar ve Reisülküttaptır.

· Memur kadrosu ise: Hacegan, Vakainüs, Divanıhümayun tercümanlarıdr.

· Taşra: Muhtesip, Gümrük ve Bac Emini Beytülmal Emini bulunur.

Divanıhümayun Üyeleri

· Sadrazam:

· Padişahın vekildir.

· Hükümdarın Mührü olan Mührü- Hümayunu taşır.

· Serdayı Ekrem sıfatıyla Orduyu komuta eder.

· Padişahtan sonra yürütme yetkilerini kullanan en üst düzey yöneticidir.

· Fatihten itibaren Divan başkanlığı yapmıştır.

· Divanda davaları dinlemiştir.

· Üst düzey bürokratları atama ve Azletme yetkisine Sahiptir.

· İlk Vezir Azam Çandarlı Kara Halil Hayrettin Paşadır.

· Veziri- Azam İstanbul da olmadığı zaman yerine sadaret kaymakamı vekilim olarak görev yapmıştır.

· Geliri Has topraklarından karşılanır Beytülmalı denetler.

· İstanbul’un idaresinden ve güvenliğinden de sorumludur.

· Kubealtı Vezirleri:

· Tanımlanmış sabit bir görevleri yoktur. Devlet idaresinin birçok alt kısmında görev almışlardır.

· Ordu komutanlığı yapabildikleri gibi gerektiğin de Eyaletlere Beylerbeyi olarak ta atanabilirler

· Veziri- Azamın verdiği görevleri yapmış,ona yakın çalışmışlardır.

· Protokol olarak Divanda Veziri-Azam dan sonra gelmişlerdir.

· Sayıları artmıştır.

· Köprülü Mehmet paşa Bu sayıyı azaltmış ve 1731 den sonra kimse Kubbealtı veziri olarak atanmamıştır.

· Kazasker:

· Adalet ve eğitim işlerinden sorumludur.

· I. Murat döneminde oluşturulmuştur.

· İlk Osmanlı Kazaskeri Çandarlı Halil Hayrettindir.

· Fatih döneminde Anadolu ve Rumeli Kazaskeri olarak bu sayı ikiye çıkartılmıştır.

· Yavuz Sultan Selim döneminde Acem Ve Arap Kazarkerliği makamı da oluşturulmuştur.

· Rumeli Kazaskeri Başkente daha yakın olduğu için protokol olarak Anadolu Kazaskerinden Üst mertebededir.

· Divanda hukuk kurallarında danışmanlık yapmıştır.

· Temyiz Mahkemesi gibi çalışmıştır. Taşrada kadıların aldıkları kararı bozma yetkileri vardır.

· Kadı ve Müftü atamalarından sorumludur.

· Şeyhülislamların yönetimde etkinlikleri arttıkça Kazaskerlik makamının önemi azalmıştır.

· Nişancı

· Tevki’i yada Tuğra’i olarak ta adlandırılır.

· Fermanlara Tuğra çeker.

· Memurların özlük dosyalarının tutulmalarını sağlar

· Saray protokol kurallarını uygular

· Teşrifat işleri ile ilgilenir

· Örfi hukuk kurallarının sarayda uygulanmasını sağlar.

· Mektup tercüme eder.

· Fethedilen yerlerdeki toprakları vergi gelirine göre sınıflandırır.

· Tahrirat işlerini yürütür.

· Toprakları dirliklere ayırır.

· Tapu Kadostro işlerini kayda geçirir.

· Saray bürokrasisinin yürütülmesini sağlar.(İdare eder)

· Sarayın iç ve dış yazışmalarını yürütür.

· Divanıhümayunun sekreterya işlerini yürütür.

· Nişancıya bağlı olan Divanın Kalem odaları:

· Beylikçi (Divani ) Kalemi: Divan kararlarını yazar/ Divan görüşmelerini ilgili yerlere havale eder./ Yabancı devletlerle yapılan anlaşmaları saklar ve uygular.

· Tahvil Kalemi: Tımar kayıtlarını tutar./ Üst düzey devlet görevlilerinin atama belgelerini düzenler.

· Ruus Kalemi: Alt düzeydeki devlet memurlarının atama beraatını düzenler.

· Amedi Kalemi: Reisülkütabın özel kalem müdürdür./ Dış devletlerle üst düzey yazışmaları yapar./ Sadrazamın hükümdara yazdığı takrir telhis gibi belgeleri düzenler/ Yapılan her anlaştmanın bir kopyasını elinde bulundurur.

· Teşrifatçılık: Saray protokol kurallarını uygular.

· Vakainüslik: Devlet belgelerine dayanan resmi tarih yazıcılığı yaparlar.

· Muhimme Odası Kalemi: Devletin özel olarak gizli kalmasını istediği belgelerin tutulduğu yerdir.

· Defterdar

· Divanıhümayunun devletin mali işlerinden sorumlu en yetkili kişisidir divanı devletin maliyesi hakkında bilgilendirir.

· Defterdarlık makamı I. Murat döneminde kurulmuş sonrasında devletin sınırları genişledikçe bu makamın görevli memur sayısı da artmıştır.

· Defterdar Hükümdar malının mutlak temsilcisi ve vekilidir.

· Akçanın değerini korumak ve enflasyonla mücadele etmekle görevlidir.

· Deftterhane ve hazineyi açar.

· Mali kayıt ve mali işlemleri düzenler.

· Bütçe hazırlar

· Maliye memur ve bürokratlarının atamalarını yapar.

· II. Mahmut döneminde kaldırılarak yerine Maliye Nezareti kurulmuştur.

· Şeyhülislam

· Alınan bir kararın dine uygun olup olmadığını kontrol ederek Fetva verir.

· Sadece görüş bildirir devletin işleyişine müdahale hakkı bulunmaz

· Kanuni Sultan Süleyman döneminde Divana üye olmuştur. Üye sayısı tekdir.

· Protokol olarak sadrazama eşittir.

· Divanıhümayunun sürekli üyesi değildir. İhtiyaç halinde katılır.

· Zamanla önemi artmış ve ilmiye sınıfının başı olmuştur.

· Medrese mezunudur. Müslüman ve Türk kökenlidir.

· İlk Osmanlı Şeyhülislamı II. Murat döneminde atanan Molla Fenaridir. Diğer önemli Şeyhülislam arasında Zembilli Ali Efendi, İbni Kemal Efendi ve Ebu suud efendi bulunur.

· Reisülküttap

· Nişancıya bağlıyken devlet içinde dış diplomasinin öneminin artması sebebiyle Nişancıdan ayrılarak ayrı bir Divanıhümayun üyesi olmuştur.

· DivanıHümayunun gündem maddelerini hazırlamakla görevlidir.

· XVIII. Yüzyıldan itibaren hariciye dış işlerinden sorumlu işleri yürütmüştür.

· Elçilerde Müzakerede bulunmuştur. Antlaşmalara Müzakereci olarak katılmıştır.

· Divanıhümayun kararlarının ve fermanlarının gerekenin yapılması için sevkini yapar.

· II. Mahmut döneminde Reisülküttaplık kaldırılarak yerine Hariciye Nezareti kurulmuştur.

· Yeniçeri Ağası

· Yeniçeri ocağının başında bulunan kişidir. Yeniçeri ocağının bütün işlerinden ve işeleyişinden sorumludur

· Günümüzde kara kuvvetleri komutanı olarak nitelendirilebilir.

· Vezir Rütbesine sahip olması halinde Divanuhümayun toplantılarına katılmıştır.

· Askeri işleri Ağa Kapısı denen yerden yürütmüştür. Kendine ait bir divanı vardır.

· Yeniçeri Ağası İstanbul’un yani Payitahtın güvenliğinden sorumlu olup aynı zamanda İstanbul’da çıkan yangınları söndürmekle de görevli kişidir.

· Kaptanıderya

· Osmanlı devletinde Deniz kuvvetlerinden sorumlu kişidir.

· Vezir rütbesine sahip olması halinde Divanıhümayun toplantılarına katılabilir.

· İstanbul’da denizlerin güvenliğinden sorumludur.

· Osmanlı Devletinde İlk Kaptanıderya Orhan Bey döneminde Karamürsel Alptir İzmit ve çevresinde donanma kurmuştur.