İslam’ın altın çağı,7.yy.ın ortasından başlamış,13.yy.a kadar sürmüştür.Bu dönemde akılcı düşünce ön plana çıkmış,Yunan medeniyeti başta olmak üzere antik medeniyetlerin eserleri Arapçaya çevrilmiş,bu sayede bu eserler korunmuş ve Rönesans Avrupa’sına aktarılmıştır.Antik medeniyetlerin bilim mirasını alan İslam alimleri,geçmişten gelen birikimleri ile astronomi ve coğrafya başta olmak üzere,fizik,matematik,botanik,zooloji,jeoloji,sosyoloji,eğitim bilimi,mimarlık,mühendislik gibi alanlarda,önemli keşifler yapmışlardır.Bilim,evrensel bir değerdir.İslam alimleri, Yunan ve Pers başta olmak üzere antik medeniyetlerinin bilim miraslarını benimsemiş,üstüne koymuş ve Rönesans Avrupa’sına aktarmışlardır.Sanıldığının aksine,çoğunluğu bir yandan da din adamları olan İslam alimleri,bilim konusunda gayri müslimlerin çalışmalarını temel almaktan çekinmemiş,hatta zaman zaman gayri müslim düşünürlerle ve bilim adamlarıyla iş birliği yapmaktan geri durmamışlardır.Bağdat,bu dönemin düşünce merkezi olmuştur.Avrupa ve Asya’yı bağlayan ticaret yolları üzerinde bulunması sebebiyle,farklı kültürlerden insanların buluşma noktası olmuştur.İber Yarımadası’ndan Çin’e kadar uzanan bu medeniyetin bilimin gelişmesindeki yeri çok elzemdir.İşte İslam alimlerinin,bilime katkılarından sadece bazılarını vermeyece çalışacağım.

İslam alimlerinin astronomiye katkıları :İslam dinin doğru bir şekilde uygulanması için belli seviyede astronomiye hakim olmak gerekmektedir.Çünkü,namaz,iftar,sahur saatleri,gök yüzü gözlemleri sonucunda elde edilebilir.Bu yüzdendir ki Cumhuriyet Dönemi’ne kadar genellikle camiler ile gözlemevleri yan yana inşa edilmiştir.İslam alimleri,antik medeniyetlerin özellikle de Ptolemy’nin yaptığı çalışmaları kaydedip,üstüne koyup Rönesans Avrupa’sına aktarmıştır.Bu dönemde yapılan çalışmalar,Kopernik Devrimi’nin alt yapısını oluşturmuştur.Astronomi’ye katkılarda bulunmuş bazı İslam alimleri:

Ebu Reyhan el Biruni: Dünya’nın yarı çapını ve çevresini doğrusuna çok yakın bir değerde hesaplamış ve Dünya’nın Güneş etrafında dönüşünü açıklamıştır.Bu teorilerini “Al Athar Al Baqiyah”isimli kitabında toplamıştır.Aynı zamanda da matematikçi ve filozoftur.Kendisine ”Üstat” lakabı verilmiştir.

El Battani: Döneminin en başarılı astronomlarından birisidir.Güneş’in apojenisi hesaplamıştır.Aynı zamanda da ay tutulmaları hakkında çalışmış ve yeni ay zamanının hesaplanması hakkında yeni yöntemler geliştirmiştir.Eserlerinin birçoğu Avrupa dillerine çevrilmiş ve Rönesans döneminde astronomi hakkında çalışan bilim adamlarının temel kaynağı olmuştur.

El Fergani: Ptolemy’in eserlerini Arapçaya çevirmiş ve çalışmalarını devam ettirmiştir.”Kitab fi Jawami Ilm al-Nujum”(Yıldızların bilimsel yapılarının özeti) adlı eserini yayımlamıştır.Yazdığı eserler,Avrupa’da temel kaynak olarak kullanılmıştır.Dante,İlahi Komedyası’nda,Fergani’nin görüşlerine yer vermiştir.

İbn-i Yunus:Batlamyus’un gezegenlerin hareketleri ve dış merkezlilik ile ilgi hatalarını düzeltti.Dünya yalpalanmasının,70 yılda 1 derece olduğunu hesapladı.Bu çalışmalar,Kopernik Devrimi’ne temel oluşturmuştur.

El Fazari:İslam dünyasında usturlap tasarlayan ilk kişidir.Usturlap teknikleri geliştirmiştir.

Habash al-Hasib:3 tane astronomik tablo hazırlanmıştır.Aynı zamanda da zamanın irtifayla ölçülebileceğini iddia eden ilk kişi olmuştur.Güneş saatleri ve usturlapların farklı yüzeylerde çalışmasını sağlayan çalışmalar yapmıştır.

Abdurrahman el Sufi:Andromeda Galaksisi’ni ve Büyük Macellan bulutunu ilk keşfeden kişidir.Bunların dışında yüzlerce gök cismi keşfetmiş ve keşiflerini çizimleriyle “Sabit Yıldızlar Kitabı” adlı eserinde toplamıştır.

Nasreddin Tusi:Hülagü Han’ın kurduğu Heraga Gözlemevinde çalışmıştır.Ünlü Tusi çiftini tasarlamıştır.Bu çiftin amacı,gök cisimlerinin yatay hareketlerini açıklanmaktır.Yine bu icat,Kopernik Devrimi’nde önemli bir yer almıştır.

İslam medeniyeti ve coğrafya bilimi:İslam alimleri coğrafya bilimini tek başına değil,iktisat ve sosyal bilimler ve doğa bilimleriyle birlikte incelemişlerdir.Aynı zamanda da İslam devletinin donanmasının ve sınırlarının genişlemesi ve bunu üzerine hem seyahat hem de İslamı yaymak üzere düzenlenen seyahatlerin artması ,devletin coğrafya bilgisini arttırmıştır. İslam medeniyeti,fiziki coğrafyanın,oşenografayanın,jeomorfolojinin ve klimatolojinin gelişmesine büyük katkıda bulunmuştur.

İslam alimlerinin coğrafya bilimine katkıları:

El Mesudi:Coğrafyacı,tarihçi ve seyyahtır.Doğayla insanı birleştirmeyi amaçlayan bir düşünce yapısına sahiptir.Aynı zamanda da fiziki coğrafya hakkında önemli çalışmalar yapmıştır.Dünyanın şeklinin küresel olduğunu öne sürmüştür.Karaların oluşumu hakkında çalışmalar yapmıştır.Aynı zamanda da bulutların yer yüzündeki suyun buharlaşması sonucunda oluştuğunu öne sürmüştür.

El İdrisi:Hint Okyanusu’nun ve Hazar Gölü’nün Büyük Okyanus’un körfezleri olduğu yönündeki yanılgıyı düzeltmiştir.Aynı zamanda da Antik Yunan’da ortaya atılmış,dünyayı dört iklim bölgesine ayıran düşüncenin gerçekle bağdaşmadığını kanıtlamış,kendi iklim modelini oluşturmuştur.

Yasu Matran Faris:Kozmografya üzerine eser yazan ilk İslam alimidir.Emevi döneminde yapılan çalışmalardan etkilenmiştir.

İslam medeniyetinde coğrafya ekolleri ve coğrafya alanında hazırlanmış eserler:İslam medeniyetinde Belh ve Irak coğrafya ekolü olarak iki temel coğrafya ekolü yer almaktadır.Bu iki ekolün farkı,Irak ekolünün dünyayı bir bütün olarak ele alıp tasnifini yaparken,Belh ekolü ise sadece İslam ülkeleri ve halkları üzerine çalışmıştır.Bu iki ekolün farklılıklarına rağmen yüzlerce coğrafya eseri hazırlanmış ve sayısız harita İslam alimleri tarafından çizilmiştir.İşte bu eserlerden bazıları:

Kitabü’l Mesâlik ve’l Memalik:Irak ekolünün temsilcilerinden biri olan İbn Hurdazbih’in en önemli eserlerinden birisidir.Bu eser ona İslam coğrafyacılarının babası ünvanını kazandırmıştır.Fars tesiri etkisindeki bu eserde kara ve deniz yollarının gelişimi hakkında konuşulmuş,Hindistan,Çin gibi ülkeler anlatılmıştır.

Kitabü’l Büldân:Ya’kubi’nin uzun yıllar süren seyahatleri sonucunda yazılmıştır.Eser,Orta Doğu,Mısır,Horasan ve Kuzey Afrika ülkelerinin yerleşim yerleri,bölgenin iktisadi yapıları ve coğrafi konumları anlatılmıştır.

Ahsenü’t-tekasim fi marifeti’l ekalim:Maksidi tarafından yazılmıştır.İslam ülkelerinin çöpünü dolaşan Maksidi,coğrafyayı her kesimden insanın,İslam ülkelerini tanıması için coğrafyanın mutlaka bilinmesi gerektiğini savunuyordu.Eserinde İslam ülkelerinin coğrafi konumlarına ,sosyo-ekonomik ve sosyo kültürel durumlarına değinilmiştir.

Ahbârü’s Sin ve’l Hind: Süleyman et-Tâcir ve Ebû Zeyd es-Sîrâfî tarafından yazılmıştır.Eser,Çin ve Basra körfezi arasında gemicilik yapan gemicilerin raporlarını kapsar.Bölgedeki adalardan,balıklardan,halklardan ve halkların yaşayış biçimlerinden bahseder.

Libro del Re Ruggiero:İdrisi’nin çizdiği bir haritadır.Harita,Rusya,Almanya,Hint,İskandinav ve Afrika kıyılarını anlatmaktadır.

İslam medeniyeti ve fizik bilimi:İslam medeniyeti,modern fiziğin gelişmesine göz ardı edilemeyecek bir katkı sağlamıştır.Optik,hareket,kinetik,mekanik gibi birçok alanda,İslam alimleri çalışmalar yapmışlardır.Hatta Aydınlanma Çağ’ında kabul edilen yer çekimi,atomun bölünebilirliği gibi kavramları yüzyıllar öncesinde konsept olarak İslam alimleri öne sürmüştü.Aynı zamanda da elde ettikleri bilgileri,antik Çin,Hindistan ve Pers uygarlıklarının teknik bilgileriyle birleştirerek yeni makineler tasarlamışlardır.

İslam alimlerinin fizik bilimine katkıları:

İbni Heysem: Optiğin babası olarak kabul edilir.Işığın göze doğrusal olarak geldiğini ama sanılanın aksine gözden dışarı çıkmadığını yani gözün ışık yaymadığını kanıtladı.Aristoteles,Öklid,Ptolemy,Batlamyus’un görüşlerini çürüten bu keşfi yaparken kullandığı metodlar,bilim metodolojisin kurulmasını sağlamıştır.Aynı zamanda da “Obscura”’yı icat etmiş bu da teleskop,kamera gibi icatların yapılmasına ön ayak olmuştur.

İbni Sina*: Daha çok tıp alanındaki çalışmalarıyla bilinse de,fizik bilimine de büyük katkılarda bulunmuştur .Fizyolojiyi optik ve dinamik ile birleştirmeye çalışmıştır.Aristo’nun hareket konusundaki görüşlerine karşı çıkmış,bir cismin engelle karşılaşmadığı sürece harekete devam edeciğini savunmuştur.Bu da Newton’un birinci yasası olan “eylemsizlik” yasasıyla aynı şeye tevatür etmektedir.

Thabit ibn Qurrah: Hareketin matematiksel analizini yapan ilk kişidir.Gök cisimlerinin visibiletisine etki eden bir kanun geliştirmiştir.

Cabir bin Hayyam:Matematik,astronomi,tıp,felsefe gibi çeşitli alanlarda da çalışmalar yapmıştır ama asıl kimyacılığıyla öne çıkmaktadır.Kimyanın babası olarak bilinir.Çalışmalarında deneysel metodları kullanmasıyla Boyle,Priestley ve Lavoisier ile birlikte Kimya bilimin kuruculardan olarak kabul edilir.Fizik alanında da önemli çalışmalar yapmıştır.Atomun parçalayabileceğini öne sürmüştür.

Abbas ibn Firnas:Tarihte,uçmak için makine icat eden ilk kişidir.İpek ve kartal tüylerinden oluşan bir makine tasarlamış,kuşların hareketini örnek alarak uçmayı planlamıştır.Havada belli bir süre kaldıktan sonra düştü ve omurgasını kırdı.Ve havada süzülmek için kuyruk gerektiğini anlamış oldu.

El Cezeri:Sibernetiğin kurucusudur.Su saatleri,otomatik çalışan abdest alma,el yıkama,arazi sulama makineleri,otomatik çalışan müzik aletleri ve fıskiyeler başta olmak üzere binlerce makine icat etmiştir.Otomasyon ve robotik tekniklerinden bazıları,günümüzde hala kullanmaktadır.Kendisine zamanın harikası anlamına gelen “Bediuzzaman” denilmiştir.

Newton ve İslam alimleri:Issac Newton,dünya tarihinin en önemli isimlerinden birisidir.Hareket ve optik başta olmak üzere fizik biliminin babalarındandır.İslam alimlerinin yaptığı çalışmalar,Newton’a ilham olmuş hatta Newton’un buluşlarının temel hallerini daha önceden bulmuşlardır.Örnek vermek gerekirse,İbni Sina ve İbni Heysem,eylemsizlik yasasını açıklamışlardır.Biruni ve Hazini ise yer çekimi hakkında görüşlerde bulunmuş ve Ebubekir ibn Yahya ibn el Sayigh ise etki-tepki kuvvetinin olanağından bahsetmiştir.Şüphesiz ki Newton,İslam alimlerinin çalışmalarından fazlasıyla etkilenmiştir.

İslam medeniyeti ve matematik:Matematik,evrenin dildir.Astronomi,coğrafya,mühendislik,fizik gibi bilimlerde başarılı olabilmek için çok sağlam matematik bilinmelidir.Bu alanda çalışan bilim insanlarının çoğu matematikle de ilgilenmiştir.İslam medeniyeti ,cebir,kalkülüs ve geometri başta olmak üzere dünya tarihi boyunca matematiğe en çok katkıda bulunan medeniyetlerden birsi olmuştur.

İslam alimlerinin matematiğe katkıları:

Harezmi:Cebirin kurucusudur.Harezmi’nin cebir alanındaki çalışmaları , ikili sayı sistemlerinin ve daha sonrasında da programlamanın temelini oluşturmuştur.Aynı zamanda da Hint sayı sistemini geliştirmiş ve Avrupa’ya aktarmıştır.Yani günümüzde hala Roma rakamlarını kullanmamamızda Harezmi’nin rolü vardır.

El Kaşi:İlk modern matematikçi olarak adlandırılır.Koordinat sistemi,trigonometri,algoritma alanlarında çalışmıştır.

Abdülhamid ibni TÜRK:Sayılar teorisi ve cebir alanında çalışmalar yapmıştır.

El Mahani:Kalkülüste otoritelerden birisidir.Geometri alanında da çalışmıştır.Öklid ve Arşimet’in silindirik ve küresel düzlem ile ilgi görüşlerini yorumlamıştır.

Ömer Hayyam:Genelde şairliğiyle bilinse de çok mahir bir matematikçidir.Denklemleri sınıflandıran ilk kişi olmuştur ve binam açılımını bulmuştur.Öklid dışı geometrinin ilk eserlerini vermiştir.

İslam medeniyetinin tıp bilimine katkıları:İslam medeniyeti,eski çağlardan gelen tıp bilgisini koruyup,geliştirmiştir.İslam alimleri,yeni ilaçlar,tıbbı aletler ve cerrahi yöntemler geliştirilmişlerdir.Aynı zamanda,günümüz hastanelerinin temeli İslam medeniyeti tarafından kurulmuştur.

İslam alimlerinin tıp bilimine katkıları:

İbni Sina*:Astronomi,felsefe,kimya,fizik alanında çalışmış bir polimattır ama daha çok tıp alanında yaptığı çalışmalar öne çıkar.Batıda “Avicenna” olarak bilinir ve kitapları yıllarca Avrupa’da okutulmuştur.En önemli iki eserdi kalp hastalıklarını ve ilaçlarını anlattığı “Kalp İlaçları Risalesi ve Kanun” ve “El Kanun Fi’t Tıb’’’dır.

El Zehravi:Cerrahini gelişmesine katkı sağlamıştır.Yeni cerrahi aletler tasarlamış,çürük tedavisini gibi bir sürü yeni tedavi yöntemi geliştirmiştir.

Ali bin Abbas:Kalbin çalışmasını incelemiştir.Kılcal damarlar ve atardamarlar arasındaki “mateteriyol”adı verilen geçiş damarlını ilk keşfeden kişidir.Psikoterapi yöntemleri de geliştirmiş ve El-Kanunu’l-Abudi isimli eseri yazmıştır.

İbni Nefis:Küçük kan dolaşımını keşfetmiştir.İbni Sina’nın çalışmaları hakkında da araştırmalar yapmıştır.Kendisine “İkinci İbni Sina” lakabı verilmiştir.

Özetle,sınırları İber Yarımadası’ndan,Çin’e uzanan İslam medeniyeti,Yunan,Pers,Hint,Çin medeniyetlerinin unutulmaya yüz tutmuş bilgilerini kaydetmiş,geliştirmiş ve Rönesans Avrupa’sına aktarmıştır.Rönesans Avrupa’sı ise bu bilgileri Aydınlanma Çağı’na aktarmıştır.Bilim evrensel bir olgudur ve sanıldığının aksine sadece Avrupalılar değil Müslümanlar dahil çeşitli milletler,bilimin gelişmesine katkıda bulunmuştur.

Kaynakça: http://www.history-science-technology.com/articles/articles%2012.htm

https://www.khanacademy.org/humanities/world-history/medieval-times/cross-cultural-diffusion-of-knowledge/a/the-golden-age-of-islam

https://applications.emro.who.int/imemrf/Hamdard_Med/Hamdard_Med_2013_56_4_24_33.pdf

https://www.loc.gov/collections/finding-our-place-in-the-cosmos-with-carl-sagan/articles-and-essays/modeling-the-cosmos/astronomical-innovation-in-the-islamic-world

https://www.researchgate.net/publication/354777240_Contribution_of_Muslim_Scholars_and_its_Impact_on_Development_of_Geography

https://www.researchgate.net/profile/Muhammad-El-Saba/publication/354852373_Islamic_Era_Scientists/links/6166c26625be2600acdde3de/Islamic-Era-Scientists.pdf?origin=publication_detail&_tp=eyJjb250ZXh0Ijp7ImZpcnN0UGFnZSI6InB1YmxpY2F0aW9uIiwicGFnZSI6InB1YmxpY2F0aW9uRG93bmxvYWQiLCJwcmV2aW91c1BhZ2UiOiJwdWJsaWNhdGlvbiJ9fQ

https://medicine.yale.edu/news/yale-medicine-magazine/article/from-the-middle-east-in-the-middle-ages/#:\~:text=Early%20Arabs%20also%20contributed%20to,develop%20its%20practice%20and%20techniques.

https://www.fikriyat.com/galeri/yasam/dunya-tarihine-yon-vermis-musluman-bilim-insanlari/6

https://www.astronomy.com/science/how-islamic-scholarship-birthed-modern-astronomy/

https://www.fikriyat.com/galeri/tarih/tip-tarihine-damga-vuran-5-musluman-alim